Способ отбора казахского белоголового скота на племя по гомеостазу

(51) 01 67/02 (2010.01) АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЛЕТ МИНИСТРЛГ ЗИЯТКЕРЛК МЕНШК ЫЫ КОМИТЕТ НЕРТАБЫСА ИННОВАЦИЯЛЫ ПАТЕНТ СИПАТТАМАСЫ тменг дегей НГ 1,10 жне НГ 1,04 малдарда тркелд. Мал салмаыны жоары крсеткш оларды ора жадайында тран кезнде байалды. Бл крсеткш туан кезнен 6 айлы жасына дейн 41,241,8 кг, оларды 6-12 айлы кезнде 80,5-88, 1 кг, 1218 айлы жасында 126,6-128,8 кг болса, мал салмаыны тменг крсеткш жайылымдаы малдарында аныталды. Тжрибедег малдарды,оларды бау жадайына байланысты ет нмн крсеткш бршама згеретн байалды. Мнда ша массасыны крсеткш ора жадайындаы малда жоары болды, яни 246,16-252,06 кг. Бл крсеткш жайылымдаы малдардан 15,0-26,55 кг жоары. ша крсеткшн траты крсеткш НГ 1,08 жне НГ 1,04 балар рпатарында байалды, ал трасызды млшер НГ 0,94 жне НГ 0,96 балар рпаында, яни 26,5 кг жне 25,06 кг рады. Нслдк гомеостазы р трл аталы баларыны рпатарын 18 айа дейн баыпкткенде, НГ 1,0 жоары аталы баларыны рпатары бр баса шаанда 36777,5 жне 38440,8 теге пайда келтрп, тимдлк дегей 31,5-32,5 рады. Бл крсеткш НГ 0,94, НГ 0,96 жне НГ 0,97 балар рпатарынан пайда 2730, 2768 жне 5740 тегеге, тимдлк тиснше 0,94-0,96-а жоары болды. Етт баыттаы р ара малыны аталы баларын рпаыны ет нмдлгн сапасы бойынша баалаанда, зн нслдк асиетн траты тым уалайтын НГ 1,0 жоары аталы баларды кенен олданан жн.(72) Кажгалиев Нурлыбай Жигербаевич Алибаев Нуриден(73) Скен Сейфуллин атындаы аза агротехникалы университет акционерлк оамы(56) Насамбаев Е.Г., Тлебаев, ажмратов М.К.,Бозымова , Етт тымдарды баларын рпаыны сапасы бойынша баалананда ртрл дстерд олдануды тимдлг туралы сыныстар. Орал 1996(54) АЗАТЫ АБАС СИЫРЫН ТЫМА НСЛДК ГОМЕОСТАЗЫ БОЙЫНША РКТЕУ ТСЛ(57) сынылан нертабыс етт р ара шаруашылыында селекциялы жмыстарды жетлдруге баытталан. азаты абас сиырыны тымды аталы балары ора жне жайлым жадайында зн тымды асиетн бралыпты стап, олардан тымында ет нмдлг бойынша нслдк сапасы бркелк рпа алу шн ек жадайдада брдей нм беретн мал тобын анытау масатында индекс формуласы шыарылды НГСБ(ТК-ТКж)/ ТК(СБ СБж) жне -индекс НГ 1.0 аталы балар рктелп анылы табынмен жпталды. Зерттеу нтижелер крсеткендей тлд трдей салмаына малды нслдк гомеостазыны ыпалы балар индексне арай згеретн байалды. Модификациялы факторларды малды салмаына жоары ыпалы НГ 0,94 жне НГ 0,96 балар генотипнде байалса, оны 24475 нертабыс мйзд р ара шаруашылыында,оны шнде етт р ара тымыны бр азаты абас сиырыны селекциялы жмысында олданылады. Аталы баларды тымды сапасын Жастастары дс арылы рктеп, бааланды (Васильева Л.А. Оценка быков-производителей методом Сверстниц. - В кн. Генетические основы селекции животных. Новосибирск, 1965, с. 42-50). Аталы баларды нслдк асиетн р трл тслдер арылы анытау тимдлг аныталды(Никоро З.С., Харитонова З.Н., Решетникова Н.Ф. Различные способы определения племенной ценности //Теоретические основы селекции животных. М. Колос, 1968.с.319). Етт р ара тым баларын рпатарыны сапасын ртрл дстерд олдану арылы жастастарымен баалу тимдлг аныталды(Насамбаев Е.Г., Тлебаев., ажмратов М.К. Бозымова Етт тымдарды баларын рпаыны сапасы бойынша баалананда ртрл дстерд олдануды тимдлг туралы сыныстар. Орал, 1996.б. 20). Аталан тслдерд кемшлг азаты абас сиырыны тымды аталы балары ора жне жайлым жадайында зн тымды асиетн бралыпты стамаандытан, олардан тымында ет нмдлг бойынша нслдк сапасы р келк рпа алынады. нертабыс масаты тслд длдгн арттыру. Масата жету шн азаты абас сиырыны тымды аталы балары ора жне жайлым жадайында зн тымды асиетн бралыпты стап, олардан тымында ет нмдлг бойынша нслдк сапасы бркелк рпа алу шн ек жадайдада брдей нм беретн мал тобын анытау масатында индекс формуласы шыарылды НГСБ(ТК-ТКж)/ ТК(СБ СБж) жне индекс НГ 1,0 аталы балар рктелп аналы табынмен жпталды. Мндаы НГ-баларды нслдк гомеостазы, ТК - табын крсеткш, ТКж - барлы балар бойынша рпаыны жайылым жадайындаы орта крсеткш, ТК - барлы балар бойынша рпаыны ора жадайындаы орта крсеткш, СБ - сыналатын ба рпаыны жалпы крсеткш, СБж - сыналатын ба рпаыны жайлым жадайындаы крсеткш, СБ сыналатын ба рпаыны ора жадайындаы крсеткш Мысалы Нсл гомеостазы ркелк аталы балар рпатарында малды бау жадайына байланысты салмаыны динамикасы, малды туан кезнде, 6, 12, 18 айлы жасында аныталынды. Кесте 1 Нслдк гомеостазы (НГ) бойынша сыны крсеткштер НГ Алынан бзау Жайлым ора жадайы жадайы 4 6 5 5 6 5 5 6 4 5 4 6 Барлы топ бойынша Асылдандырылып келе жатан азаты абас сиыры тымыны нслдк асиет ркелк(НГ 1,04 НГ 0,96 НГ 0,94 НГ 0,97 НГ 1,08 НГ 1,10) алты аталы баларыны еркек рпатарын туаннан, 6, 12 жне 18 айлы жас аралыында ора жне жайылым жадайында баып-кткенде, нслдк асиетн згертпей сатап жаластыруы не згерун зерттеу масатында нслдк гомеостазы келесдей крсеткштер бойынша трлей салмаы, азаны клинникалыфизиологиялы крсеткштер,анны биохимиялы крсеткштер мен баылау сойысыны крсеткштер бааланды. Нслдк гомеостазы ркелк баларды рпатарында малды баып-кту жадайына байланысты салмаыны динамикасы, малды туан кезнде, 6,12,18 айлы жасында аныталынды. Тжрибедег малдарда, оларды туан кезндег салмаы 29,3-31,6 кг раса, оларды 6 айлыында БНГ индекс бойынша балар ранг 3 5 6 4 2 1 206,2-242,8 кг, 12 айлы жасында 260,7-330,9 кг, 18 айлы жасында 356,1-459,7 кг рады. Мал салмаыны оларды бау жадайына байланысты талдаанымызда, салматы жоары крсеткш ора жадайында баып-кткен малда бршама жоары болды. Траты орында баылан малды трлей салмаы туан кезнде 30,2-33,5 кг, 6 айлыында 236,8-242,8 кг, 12 айлыында 321,1330,9 кг, 18 айлы жасында 443,9-459,7 кг болса,трлей салмаыны тменг крсеткш жайылымдаы тлде байалды. Туан кезнде 25,330,7 кг, 6 айлы жасында 206,2-229,7 кг, 12 айлы жасында 260,7-308,8 кг, 18 айлы жасында 356,1426,1 кг райды. Зерттеуде жеке малдарды нслдк гомеостазын сараптаанда, тл салмаыны баларды НГ индексне байланысты згеретн байалды. Тлд туан кезндег салма крсеткштерн жоары айырмашылыы НГ 0,94 бада 4,9 кг жне НГ 0,96 бада 4,3 кг раса, осы крсеткш мн 24475 тлд 6 айлы жасында 30,6 кг, 27,0 кг 12 айлы жасында 56,6 кг, 50,0 кг ал 18 айлы жасында 87,8 кг жне 77,0 кг рады. Салма крсеткшн тменг айырмашылыы НГ 1,10 жне НГ 1,04 балар рпаында аныталды. Бл крсеткш тлд туан кезнде 2,1 кг жне 2,8 кг 6 айлы жасында 13,1 кг, 17,4 кг, 18 айлы жасында 22,1 кг, 29,9 кг, 18 айлы жасында 33,6 кг жне 46,2 кг рады. Тл тр салмаына малды нслдк гомеостазыны ыпалы аталы балар индексне арай згеретн байалды. Модификациялы факторларды малды салмаына жоары ыпалы НГ 0,94 жне НГ 0,96 балар генотипнде байалса, оны тменг дегей НГ 1,10 жне НГ 1,04 малдарда тркелд. Сондайа, нслдк гомеостазы ркелк балар рпаында мал тр салмаыны абсолюттк жне салыстырмалы крсеткштерн туан кезнен 18 айлы жасына дейн сарапталынды. Кесте 2 Нслдк гомеостазы (НК) ркелк баларды рпаын бау жадайына байланысты салмаыны динамикасы килограмм есебмен Нмр Баларды Малды бау нслдк гомеожадайы стазы НГ 1,04 ора жайылым айырма НГ 0,96 ора жайылым айырма НГ 0,94 ора жайылым айырма НГ 0,97 ора жайылым айырма НГ 1,08 ора жайылым айырма НГ 1,10 ора жайылым айырма Салма крсеткшн тменг айырмашылыы НГ 1,10 жне НГ 1,04 балар рпаында аныталды. Бл крсеткш тлд туан кезнде 2,1 кг жне 2,8 кг 6 айлы жасында 13,1 кг, 17,4 кг, 18 айлы жасында 22,1 кг, 29,9 кг, 18 айлы жасында 33,6 кг жне 46,2 кг рады. Тл тр салмаына малды нслдк гомеостазыны ыпалы аталы балар индексне арай згеретн байалды. Модификациялы факторларды малды салмаына жоары ыпалы НГ 0,94 жне НГ 0,96 балар генотипнде байалса, оны тменг дегей НГ 1,10 жне НГ 1,04 малдарда тркелд. Сондайа, нслдк гомеостазы ркелк балар рпаында мал тр салмаыны абсолюттк жне салыстырмалы крсеткштерн туан кезнен 18 айлы жасына дейн сарапталынды. Тжрибедег малдарды жеке даму кезедерндег салмаын талдаанымызда, бл крсеткшт бркелк болмайтыны байалды. Тлд жеке даму кезенде жоары арыны оларды туан кезнен 6 айлы жасында (169,9201,0 кг) тркелд. Осы кездег мал трлей салмаыны салыстырмалы см оларды туан кезнен 6 айлы жасына дейн 468,0-480,9 болса,оларды тменг дрежес 26,43-36,3 тлд 6-12 айлы жасында байалды. Келес сараптамамызда, малды бау жадайына байланысты оларды тр салмаыны крсеткшн талдаанда, оларды бршама згерске тсетн аныталды. Мал салмаыны жоары крсеткш оларды ора жадайында тран кезнде байалды. Бл крсеткш туан кезнен 6 айлы жасына дейн 41,2-41,8 кг, оларды 6-12 айлы кезнде 80,5-88,1 кг,12-18 айлы жасында 126,6-128,8 кг болса, мал салмаыны тменг крсеткш жайылымдаы малда аныталды. Сонымен брге, тжрибедег балар рпаында мал тр салмаыны тулктк смн жоары дегей 943,8-1116,7 г тлд туан кезнен 6 айлы жасына дейн тркелсе, осы крсеткшт тменг дегей 530-715,6 г малды 12-18 айлы жас аралыында тркелд. Мал трлей салмаыны тулктк см айырмашылыы брнш кезеде 61,1142,9 г, екнш кезеде 50,0-120,5 г, шнш кезеде 63,9-173,3 г рады. 24475 Тжрбиеде нслдк гомеостазы ркелк балар рпаында баылау сойысыны крсеткштер ша жне ш май бойынша есептелнд. Зерттеуде ша салмаы 219,61-152,06 кг раса, ш майды массасы 5,78-8,22 кг болды. Малды сойыс салмаыны шыымы 225,39-260,26 кг раса, ша шыымыны лес 53,20-55,30 болды. Зерттеудег малдарды, оларды бау жадайына байланысты ет нмн крсеткш бршама згеретн байалды. Мнда ша массасыны крсеткш ора жадайындаы малда жоары боландыы аныталды 246,16-252,06 кг, бл крсеткш жайлымдаы балар крсеткшмен салыстыранда 15,0-26,55 кг рады. Осы крсеткш ш май массасы бойынша сараптаанда, мал ш майыны брнш жадайда тран малда 7,198,20 кг, ал екнш тжрибе жадайындаы малда 5,78-7,02 кг рады. Оларды жоары дегейдег айырмашылы крсеткш 1,18-1,89 кг рады. Нслдк гомеостазы ркелк балар рпаында баылау сойысыны крсеткшн талдаанда, ша массасыны траты крсеткш НГ 1,08 жне НГ 1,04 ба рпаында байалды. Аталан малдарда ша шыымыны тменг згергштк крсеткш 15,0 кг жне 20,23 кг раса, осы крсеткшт трасызды млшер НГ 0,94 жне НК 0,97 балар рпаында байалды 26,5 кг,25,06 кг жне 1,49-1,89 кг. Нслдк гомеостазы ркелк ба рпаында сойылан малда шаны морфологиялы рамы жмса ет, май, сйек жне ср лгс бойынша сарапталынды. ша рамында жмса ет млшер 75,0-79,7, май - 1,32-1,48, сйек 17,62-22,08,ср 1,34-1,44 рады. шаны морфологиялы рамында малды бау жадайына байланысты сараптаанда оны млшер мен лесн бршама згеретн байалды. Жмса ет млшер ора жадайында тран малда бршама жоары болды 195,45-200,89 кг болса, осы крсеткш жайылымдаы малда 164,74-182,54 кг рады. Мал нсл гомеостазыны ша рамында жмса ет млшерне бршама ыпалы байалды. Жмса ет млшерн тменг лес айырмашылыы НГ 0,94 жне НГ 0,96 ба тлнде байалды 30,74 кг жне 28,55 кг болды. Малды бау жадайына байланысты орада тран малда май жне ср млшер артып, сйек лес тмендед. Ал, жайылымдаы мал шасыны рамында май, ср лес тмендесе, сйек млшер артты. Малды нслдк гомеостазы ша рамындаы май, сйек жне ср млшерне ыпалы тмен млшерде болды. Нслдк гомеостазы ркелк балар рпаында етт химиялы рамы - су, белок, май жне кл млшер бойынша зерттелнд (3 кесте). Кесте 3 Нслдк гомеостазы ркелк балар рпаыны ет рамы ора жайылым айырма ора жайылым айырма ора жайылым айырма ора жайылым айырма ора жайылым айырма ора жайылым айырма Жалпы зерттеуде ет рамындаы су лес 74,9776,48, белок млшер 19,05-20,62, май лес 3,58-3,63, кл млшер 0,82-0,91 рады. Малды бау жадайыны етт химиялы рамына, соны шнде су, белок млшерне ыпалы байалды. Мнда ет рамындаы су млшер, май жне кл млшер аз озалатын жайылымдаы малды ет рамында артатыны аныталды, рамыны химиялы тратылыы НГ 1,08 жне НГ 1,04 (су 0,03-0,05) ба рпаында байалса, НГ 0,94 жне НГ 0,96 мал рпаында су мен белокты трасыздыы (су 1,181,44, белок 1,55-1,97) тркелд. Зерттеу нтижелерн орыта келе, нслдк гомеостазы ркелк аталы баларды рпатарын р трл ортада баып-кту жадайында НГ 1,08 24475 жне НГ 1,04 балар рпаында нслдк асиет ай жадайда да бр алыпты тратылы байатса,трасыз крсеткш НГ 0,94 жне НГ 0,96 индекст аталы балар рпатарында аныталды. Нслдк гомеостазы р трл аталы баларды рпатарын ора жне жайылым жадайында туан кезнен 18 айа дейн баып-кткенде, нслдк гомеостазы НГ 1,0 жоары аталы баларыны рпатары бр баса 36777,5 тен 38440,8 теге дейн пайда келтрп, рентабельдлг 31,5-32,5 рады. Бл крсеткштер НГ 0,96, НГ 0,94 жне НГ 0,97 аталы балары рпатарынан таза пайда 2730,2768 жне 5740 тегеге, рентабельдлг тиснше 0,94-0,96 -а (Р 0,001) жоары болды. Бдан, рпаыны сапасы бойынша баалауда баып-кту жадайы ркелк ортада зн нслдк асиетн згертпей рпаына траты беретн нслдк гомеостазы НГ 1,0 жоары аталы балармен аналы табынды жптау тимдлгн зерттеу нтижелер длелдейд. НЕРТАБЫСТЫ ФОРМУЛАСЫ азаты абас сиырын тыма нслдк гомеостазы бойынша рктеу тслн айырмашылыы,тслд длдгн арттыру масатында азаты абас сиырыны тымды аталы баларын ора жне жайлым жадайында зн тымды асиетн бралыпты стап,олардан тымында ет нмдлг бойынша нслдк сапасы бркелк рпа алу шн ек жадайда брдей нм беретн мал тобын анытау шн индекс формуласы растырылды НГ(СБ(ТКТКж)/(ТК(СБСБж) жне индекс НГ 1,0 аталы балар рктелп аналы табынмен жптайды мндаы НГ - баларды нслдк гомеостазы,ТК - табын крсеткш, ТКж - барлы балар бойынша рпаыны жайылым жадайындаы орта крсеткш, ТК - барлы балар бойынша рпаыны ара жадайндаы орта крсеткш, СБ сыналатын ба рпаыны жалпы крсеткш, СБж сыналатын ба рпаыны жайлым жадайындаы крсеткш, СБ - сыналатын ба рпаыны ора жадайындаы крсеткш.