Способ очистки засоленных почв с использованием сорбентов

(51) 09 1/00 (2011.01) АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЛЕТ МИНИСТРЛГ ЗИЯТКЕРЛК МЕНШК ЫЫ КОМИТЕТ НЕРТАБЫСА ИННОВАЦИЯЛЫ ПАТЕНТ СИПАТТАМАСЫ 5 тонна фосфогипс (аныш) жне 15-20 тонна к себетн жмыстар жргзлед. Блармен оса, табии сорбенттер(цеолит, шунгит) берлед. Себлген кнен кейн топыраты механикалы аблетне сай 0,5, 1, 2, 3 м аралыта тере 0,81,0 м опсытылады, ла арытар жне уаытша керздер тлнп, жалдар йлед, бдан кейн,ажетт млшердег ыраты (тактылы) тслдег кезект суды шектерге жбергенде, сумен ерген органикалы тыайтыштар, тередг 0,81,0 м бртреул опсыту кмегмен жыртылан жырынды ималара тез сп, топыра рамындаы азот рамын 1,8-2 есеге дейн артуына ммкндк беред. Кмр ышыла бай к органикалы заттара ыдырап блнгенде ертнд блшектер топыра фосфаттарына ауысуына ммкндк болады, жер абатындаы кмрышылды кбею смдктердег ауа орегн жасаранын брден байатады.(72) Сейтказиев Адеубай Садакбайулы Мусаев Алтай Отарбаев Шарел Муханович Салыбаев Сатыбалды Жапарбекулы Киргизбаев Акпан Турабаевич(73) азастан Республикасы Блм жне ылым министрлгн М. Х. Дулати атындаы Тараз мемлекеттк университет республикалык мемлекеттк азыналы кспорны(54) СОРБЕНТТЕРД ПАЙДАЛАНЫП ТОПЫРАТЫ ТЗДАН ТАЗАРТУДЫ ТСЛ(57) Бл ндрстк-тжрибен орындалуы тмендегдей жйелкпен жргзлед,жертегстегштермен (П-2,8) жер бет тегстелед,бетне органикалы тыайтыш (к) 15-20 т/га,Белорусь тракторына тркелген к себетн тележкамен жргзлед.Сонымен атар гектарына 3 26056 нертабыс оршаан ортаны ораудаы тзданан топыратарды жасарту облысына жатады, жер асты сулары ктерлп минералданан,пестицидтер,тозып-жарамсызданан,уытты тздармен ластанан жерлерд алпына келтру шн пайдаланылады. Ауыл шаруашылыындаы егстк жерлерд айналымнан шыып, нарлылыы тмендеп,рылымы бзылан жадайда, нарлылыын арттырып алпына келтру шн, ндрсте эктасты немесе белгл клемде фосфогипст (анышты) пайдаланады. Дегенмен, бл аталан жерд жасарту химмелиоранттар, кез келген клемде (млшерде) топыра нарлылыын арттырып,аны жасаруына толы ммкндк бола бермейд. Сонымен атар, жетклкт дегейде топыратан уытты оспаларды шыарылуын амтамасыз етпейд. Сондай-а,мелиорантты олдану технологиясы мен оны мерзмн дл дайындауа байланысты болып келед. Сонымен атар, сортады жерлерд мелиорация тслдернде, сортаданан абатты аударумен атар бр мезетте оны опсыту жне белгл шамада араластыру, сондай-а бр мезетте жерд жыртатын абата ек трл мелиорантты ендру жоары опсытылан жне араласан абата-кальций рамды мелиоратты, ал опсытылан абат астына(карбоната бай абата) - ышыл рамды нмд сйыты пайдаланады (А.с. СССР 307783, кл. 01 59/08, 1971 (прототип. Бл аталан тслдер тзды жерлерд жасартуа за мерзмд, кп су млшерн, айталап тздануды тотатуды толы орындамайды,сондытан тимдлг жоары емес. Сонымен атар, мелиоративтк практикада ГжМБЗИ(ВНИИГиМ) алымдарыны В.С.Казаковты жетекшлгмен стелген клемдк мелиоративтк опсыту дс жне К.Ф.Подпалый,А.И.Тышенко, В.С.Данюк (1974), Ф.Р.Зайдельман(1986) бркелк опсыту дстер белгл. Дегенмен, бл аталан алымдар ебегнде тзды шаю млшер 12000-15000 м 3/га мен опсыту тередг 80 см-ден 120 см жне уаытша ашы керздеу тередг 1 м, керздер араашытыы 2030 м, осымша тере траты жабы керздер рбр 150 м аралыта жобаланып, бр рет кз-ыс айларында тзды ыыстыруды амтамасыз етуд талап етед (Рекомендации по глубокому рыхлению почв на орошаемых землях/Составили Казаков, Бобченко В.И., Макарова -М., ВНИИГиМ,1986). Жоарыда айтылан дстерд кемшлг,брншден, шаю млшерлер те жоары, екншден,уаытша керздерд араашытыы тым жаын (2030 м), те кп жер жмыстарын талап етед, сонымен атар сбе су аындарыны клем шамадан тыс,топыраты суды ткзу аблетне арама-арсы,яни смдк тамыры жайылан абатта, ертндлер мен майда топыра тйршктерн кбеюне жне топыраты саздану шегне жетп, ертнд тздар саз балшытан сзлп шыуына ммкндк болмайды. Бл блнген майда топырапен брге смдк тамыры жайылан абаттаы шрнд,органикалы-минералды осылыстарды да рып кетуне ммкндк туады. шншден, траты керзд тередг белгсз жне араашытыы те жаын, бан кп материалды аржы керек. Бан тздарды шайылу мерзм тым заа созылуы айын байалады Сейтазиев .С. Тзданан топыраты мелиорациялауды тсл//Алдын ала патент. 11450, 15.05.2002, бюл. 5 Е олайлы техникалы шешм топыраты р трл химмелиоранттарды олданып жасартуда е тимдс сорбент-мелиоранттар болып табылады,онда минералды оспалар осылан р трл органикалы минералдар рылымнан трады. Ауыл шаруашылыында олданылатын оспаларды аныталан рамыны кемшлг адсорбент сапасында орын алатын, капроланттан топыраа те нашар сер етед, нитрофенолды ыттылытан ана ажыратады. Ал, ышылды топыратарда бл мелиоранттар снп кетед, бл топыраты сулы-физикалы асиеттерн нашарлауына келед. Аталан кемшлктерд жою шн, сонымен атар, р тыайтыш жне топыра рылымын жасартып, йлесмд жадай туызып, ауыл шаруашылы нмдерне осымша лес осатын,сорбенттер мен химмелиоранттарды олдануды жаа технологиясы сынылады.Кожуков А.А. и др. Способ мелиорации засоленных почв//А.с. 914002, 23.03.82, бюл. 11 нертабысты масаты - есептеу абатындаы(0,8-1,0 м) нарлылыты сатап жерд - 0,5, 1,2, 3 м аралыта тере опсытып 0,8-1,0 м, уаытша керздерд 50-120 м ашытыта тлп, шектерге су жберп, сонымен атар, ертндге тскен уытты тздарды табии сорбенттер (цеолит, шунгит) мен химмелиоранттар(аныш,эктас) арылы залалсыздандырып, тздарды шаюды мерзмн ысарту (жетлдру) болып табылды. Бл ндрстк-тжрибен орындалуы тмендегдей тслдермен жргзлед Брнш тсл. Танаптаы жер жыртылады,тегстелед, шектер шн жалдар салынады, уаытша арытар (ла арытар) мен керздер тлнед. Осы дайын шектер салынан танапа клдетп су жберлед шект ауданы 0,250,5 га. Екнш тсл. Танаптаы жер жыртылмайды,бркелк етп, рбр 0,51,0 м аралытан тере опсыту(тередг 0,81,0 м) жргзлед. Топыраты сулы-физикалы асиеттерне байланысты тлу аралыы 0,5-3,0 метрге дейн,тзды топыраты тыыздыына байланысты згерп отырады. Сонымен атар, рбр 50-100 м ашытыта суландыру ла арытары мен уаытша керздер, тередг 0,81,0 м аралыта тлнед. Тере опсыту мынадай жадайда тлнед суландыру арытарына баыттас жне уаытша керздерге 1520 м жетпей, тк (перпендикуляр),кейде жер бедер мен баытына байланысты параллель жргзлед. шнш тсл. Жер жыртылады, тегстелед,органикалы тыайтыш (к) себлед (2030 т/га),соынан бр немесе ек треул темрден (ен 122 15 см, алыдыы 1,5-2,0 см, биктг 90-120 см) жасалан ралмен тере опсытылады. Тракторды дгелег опсытылан жерд басып отыраны дрыс. Топыраты ылалдылыы зн е тменг ылал сыйымдылыынан аспауы керек, йткен,жоары ылалдылыта топыраты ныыздалу(жаншылу) кй байалады Сейтазиев .С. Тзанан топыраты мелиорациялауды тсл//Алдын ала патент. 11450, 15.05.2002, бюл. 5 ойылан масата жету шн, тзданан топыратарды жасартып, нарлылыын арттыру тслдерн олдану. Осы уаыта дейн белгл тыыз топыратарды тере опсытып (0,6-0,8 м) жне оларды араашытыын топыраты сулыфизикалы асиеттерне сйкестендрп (0,5-2 м) аралыта К-701 тракторына тркелген бртреул опсытыш ралмен тлп жасайды Сейтазиев.С. Тзанан топыраты мелиорациялауды тсл//Алдын ала патент. 11450, 15.05.2002, бюл. 5 Крсетлген тередктерд алдында анышты топыраты тздану дрежесне сйкес 3-5 т/га себлед. Бл химмелиоранттар тлнген топыра салауларына енп, ертндге тскен тздарды ыдырап, сзлу былысына ммкндк жасайды. Табии тау жынысы шунгитт пайдалану ажет. Оны негзг пайдалы асиет - бзылан жерлерд алпына келтруде маызды орын алады. Шунгитт олдананда топыра нарлылыы алпына келп,смдктерд сун жеделдетед. Минералды рамындаы микро жне макро элементтер нарсызданан топыратаы жетспеген элементтерд орнын толтырады. Сорта топыратарды алпына келтрудег зерттеулер ндрсте о нтижелерн берд. Шунгитт рамына кмртегмен оса макроэлементтер ваннадий, кобальт, мыс, мырыш сияты сирек кездесетн металдар кред. Шунгит тау жыныстарыны рамында кмртег, кремнийд ос тотыы темр,алюминий,титанны осылыстары кред. Попов Ю.М., Дейчева В.Г. и др. Техногенное загрязнения природной среды при добыче и обогощении полиметалических руд (на примере бассейн р. Каратал)., КАЗНИГМИ, 2000, 35 с. Кенжебеков А.К., и др. Утилизация шунгитовых пород для приготовления катализаторов,Талдыкорган,ЖГУ им. И.Жансугурова, 2005, -32 с. Физикалы асиет. Тыыздыы - 2,25-2,40 г/см 3 кеуектлг - 0,5-9 ысыма тзмдлг 100150 Мпа серпмдлк модул (Е)-0,31-105 Мпа электрткзгштг(1-3)103 сим/м жылу ткзгштг - 3,8 вт/м-к. Тау жынысына биологиялы активтлк,сорбциялы,каталитикалы, бактерицидтк асиеттер тн. Шунгитт керемет асиеттерн бр-рамында кмртегмен оса макроэлементтер кальций,магний,калий,фосфор жне микроэлементтер - ваннадий, кобальт, мыс, мырыш сияты сирек кездесетн металдар кред. Шунгит тау жыныстарыны рамына кмртег, кремний остотыы слтлк жне слтлк жер металдарды осылыстары,темр,алюминий,титанны осылыстары кред Попов Ю.М., Дейчева В.Г. и др. Техногенное загрязнения природной среды при добыче и обогощении полиметалических руд (на примере бассейн р. Каратал)., КАЗНИГМИ, 2000, 35 с Минералдаы микро жне макро элементтерд кнарсызданан топыратаы осы жетспеген элементтерд орнын толтыратын жне смдкт бойыны суне ыпал ететн,топыра шрайлылыын алпына келтруде олданылады. Сортаданан жерлерд айта алпына келтрудег алашы сынатарда шунгитт олдану о нтиже берд, сондай-а тжрибе аладарында смдкт скендг байалды. НЕРТАБЫСТЫ Тзданан топыраты жасарту тсл, бркелк етп, рбр 0,5-3,0 м аралытан 0,8-1,0 м аралыта тере опсыту жргзп ла арытар, уаытша жне топтама керздер тлнед, жалдар йлед, 1520 т/га тыайтыш берлед, ерекшелг танаптаы жер тегстелп, гектара 15-20 тонна к, жне 3-5 тонна аныш, блармен оса цеолит немесе шунгит табии сорбенттер берлед, кейн топыраты сулы физикалы асиеттерне сйкес 0,5, 1, 2, 3 м аралыта жер бр треул ралмен опсытылады,осыдан кейн уаытша керздер 50-120 м ашытыта тлнп, опсытылан жерд тлнд топтама керздерге 5-8 м жетпей аяталады.